Μετάφραση/Επιμέλεια: Σωτηρία Κακαγιά

Είναι δυνατόν η τοξικότητα της γλουτένης να επεκταθεί στο νευρικό σύστημα και να προκαλέσει συμπτώματα παρόμοια με τη νόσο του Πάρκινσον; Μια νέα μελέτη έρχεται να προσθέσει περισσότερες αποδείξεις όσον αφορά τη νευροτοξικότητα του σιταριού η οποία, όπως δείχνουν τα πράγματα, δεν έχει ληφθεί σοβαρά υπόψη.

Μια αξιόλογη νέα μελέτη περιγράφει τη ραγδαία ανάρρωση ενός 75χρονου ασθενή με τη νόσο του Πάρκινσον ύστερα από διατροφή 3 μηνών χωρίς γλουτένη. Το γεγονός αυτό αποκαλύπτει την ανάγκη να διερευνηθεί η ύπαρξη μιας αυξημένης συχνότητας συμπτωματικής κοιλιοκάκης ή ευαισθησίας στη γλουτένη που δεν οφείλεται στην κοιλιοκάκη σε όσους πάσχουν από τη νόσο του Πάρκινσον αλλά και σε όσους πάσχουν από μια πολυπαραγοντική νευροεκφυλιστική πάθηση γνωστή ως παρκινσονισμός.

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό «Journal of Neurology» και σημειώνει ότι συχνά η κοιλιοκάκη εκδηλώνεται μόνο με νευρολογικά συμπτώματα, ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία. Αυτό ίσως είναι κάτι που προκαλεί εντύπωση στον αναγνώστη, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι γαστρεντερικές διαταραχές είναι το πιο εμφανές σύμπτωμα. Κι όμως, στην ογκώδη βιβλιογραφία για τη γλουτένη και τις δυσμενείς επιπτώσεις της στην υγεία, οι εκφράσεις και η ορολογία που δεν αφορούν το πεπτικό σύστημα είναι πολύ πιο συχνές συγκριτικά με όσες σχετίζονται με αυτό, παρά την ύπαρξη τουλάχιστον 200 αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.

Από τη σχιζοφρένεια μέχρι τη μανία κι από τον αυτισμό μέχρι την περιφερική νευροπάθεια, το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στις αρνητικές επιπτώσεις της γλουτένης.

Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα μηχανισμών με τους οποίους η γλουτένη σχετίζεται με τη νευροτοξικότητα, όπως οι παρακάτω:

• Η γλουτένη δρα στον εγκέφαλο όπως ένα φάρμακο: από τη μια πλευρά υπάρχουν τα φαρμακολογικά δραστικά οπιοειδή πεπτιδία στο σιτάρι συμπεριλαμβανομένων 4 εξωρφινών και γλιαδομορφίνης και από την άλλη η ικανότητα της γλουτένης να περιορίζει τη ροή του αίματος στον πρόσθιο φλοιό.

• Αυτοανοσία του εγκεφάλου στη γλουτένη: πλήθος ερευνών δείχνουν ότι σε άτομα με ευαισθησία στο σιτάρι η γλουτένη επηρεάζει αρνητικά τον άξονα πεπτικού συστήματος-εγκεφάλου, αυξάνει την εντερική διαπερατότητα και τελικά οδηγεί το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει λανθασμένα τις δομές του εγκεφάλου ή του νευρολογικού ιστού ως κάτι «ξένο», κάνοντάς το τελικά να στραφεί εναντίον του νευρικού συστήματος.

• Τα «αόρατα αγκάθια» του σιταριού επηρεάζουν τον εγκέφαλο: η αμυντική πρωτεΐνη δέσμευσης υδατανθράκων που ονομάζεται συγκολλητίνη φύτρου σιταριού (WGA) γνωστή και ως λεκτίνη του σίτου, έχει βρεθεί ότι μπορεί να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να παρεμβαίνει στη νευρολογική λειτουργία με διάφορους τρόπους.

• Οι σπόροι σιταριού εξασθενούν τον μεταβολισμό του εγκεφάλου: οι σπόροι σιταριού παρέχουν ακατάλληλες ή μη ικανοποιητικές θρεπτικές ουσίες για τον μεταβολισμό του εγκεφάλου. Ο δρ David Perlmutter στο μπεστ σέλερ βιβλίο του «Grain Brain» συνδέει τις γνωστικές διαταραχές που εμφανίζουν ηλικιωμένα άτομα σε πληθυσμούς των δυτικών πολιτισμών με την υπερκατανάλωση υδατανθράκων (δημητριακά και ζάχαρη) και την υποκατανάλωση λιπαρών οξέων.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η απομάκρυνση της γλουτένης από τη διατροφή οδήγησε σε αποτελέσματα όπως αυτά που αναφέρονται στον τίτλο της μελέτης και περιγράφονται ως «ραγδαία βελτίωση των παρκινσονικών συμπτωμάτων μετά από διατροφή χωρίς γλουτένη σε ασθενή με λανθάνουσα κοιλιοκάκη». Έχουν παρατηρηθεί παρόμοια αξιοσημείωτα αποτελέσματα με τον μεταβολισμό ωφέλιμων λιπαρών οξέων όπως το λάδι καρύδας σε περιπτώσεις γεροντικής άνοιας, συμπεριλαμβανομένης της νόσου του Αλτσχάιμερ.

Στην καινούρια αυτή μελέτη, ο 75χρονος ασθενής παρουσίασε ιστορικό διάρκειας 1 έτους με δυσκολία στο περπάτημα, αστάθεια και κόπωση. Η νευρολογική εξέταση αποκάλυψε τα εξής:

• υπομιμία προσώπου (μειωμένες εκφράσεις προσώπου)

• βραδυκινησία (εξαιρετική βραδύτητα κινήσεων και αντανακλαστικών)

• δυσκαμψία

• ορθοστατική αστάθεια

Μια τομογραφία εγκεφάλου που πραγματοποιήθηκε με τη χρήση υπολογιστικής τομογραφίας εκπομπής απλών φωτονίων (SPECT), αποκάλυψε ανωμαλίες που οφείλονταν στη χαμηλή παραγωγή ντοπαμίνης και που σε συνδυασμό με τα κλινικά συμπτώματα οδήγησε στη διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον. Πρόσθετες εργαστηριακές αιματολογικές εξετάσεις έδειξαν επίπεδο φυλλικού οξέος χαμηλότερο από το φυσιολογικό, αυξημένη ομοκυστεΐνη και βιταμίνη Β12 σε φυσιολογικά επίπεδα. Πραγματοποιήθηκαν και περαιτέρω αιματολογικοί έλεγχοι προκειμένου να εκτιμηθεί η πιθανότητα η ασυμπτωματική δυσαπορρόφηση να οφείλεται σε λανθάνουσα κοιλιοκάκη. Όλα τα ευρήματα – αντισώματα κατά της γλιαδίνης, ιδιαίτερα αυξημένα αντισώματα IgA, αντισώματα κατά της τρανσγλουταμινάσης και αντισώματα κατά του ενδομυΐου – ήταν σημάδια αυτοανοσίας στη γλουτένη. Τέλος, έγινε βιοψία στο δωδεκαδάκτυλο, η οποία αποκάλυψε πεπτικά συμπτώματα (επίπεδες εντερικές λάχνες, υπερπλασία κρυπτών) που οφείλονταν σε κοιλιοκάκη.

Ως αποτέλεσμα, ο γαστρεντερολόγος συνέστησε διατροφή χωρίς γλουτένη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ύστερα από μόλις 3 μήνες αποχής από τη γλουτένη, ο ασθενής ανέφερε σχεδόν πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων, γεγονός που επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια από νευρολογικές εξετάσεις. Η επανεξέτασή του 18 μήνες αργότερα έδειξε περαιτέρω βελτίωση.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι ο ασθενής δεν παρατήρησε μετρήσιμες βελτιώσεις στις ντοπαμινεργικές ανωμαλίες που ανακαλύφτηκαν από την τομογραφία στον εγκέφαλό του, όπως θα ήταν αναμενόμενο στη νόσο του Πάρκινσον. Η νόσος του Πάρκινσον χαρακτηρίζεται από εκφυλισμό των κυττάρων παραγωγής ντοπαμίνης στη μέλαινα ουσία του εγκεφάλου. Επομένως, οι επιστήμονες συμπέραναν ότι σε αυτή την περίπτωση δεν ήταν η κοιλιοκάκη που προκάλεσε τη νόσο του Πάρκινσον στον ασθενή, αλλά ότι η κοιλιοκάκη επιδείνωσε τον παρκινσονισμό. Πάντως, το συγκεκριμένο περιστατικό αποδεικνύει την πιθανότητα κάποιοι ασθενείς που διαγνώστηκαν με τη νόσο του Πάρκινσον να έπασχαν από μη αναγνωρίσιμο παρκινσονισμό, του οποίου η κλινική εικόνα έμοιαζε με τη νόσο του Πάρκινσον. Αυτοί οι ασθενείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να επωφεληθούν σε μεγάλο βαθμό από την απομάκρυνση της αιτίας των νευρολογικών προβλημάτων – δηλαδή της γλουτένης – συχνά λαμβάνουν λανθασμένη διάγνωση και υποβάλλονται σε βαριά θεραπεία με φάρμακα που στοχεύουν στην ανακούφιση της νόσου του Πάρκινσον. Αυτό όμως, μπορεί τελικά να οδηγήσει στην επιτάχυνση της εκφύλισης της ενδογενούς παραγωγής ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, σε αυξημένη νευροτοξικότητα λόγω των μεταβολιτών του φαρμάκου (π.χ. 6-υδροξυ-ντοπαμίνης) και στην εμφάνιση δυσκινησίας (κινητικών διαταραχών), συμπτώματα που είτε δεν υπήρχαν είτε γίνονται πολύ χειρότερα απ’ ό,τι πριν ξεκινήσει η θεραπεία.